Innovatiecafés:
de geleerde lessen
In dit wrap-up artikel delen we de inzichten die we hebben opgedaan
tijdens de innovatiecafés in Woerden, Houten en Zeist.
Het Cultuur Innovatiefonds Provincie Utrecht (CIPU) ondersteunt innovatieve ideeën om de culturele sector toekomstbestendig te maken. CIPU biedt financiering en coaching aan culturele en creatieve organisaties voor het onderzoeken en uitvoeren van deze ideeën, waarbij ze hun geleerde lessen delen met elkaar en de sector. Begeleiding, financiering en kennisdeling zijn bij ons fonds altijd met elkaar verbonden. In 2022 ontwikkelde CIPU een nieuw onderdeel om die kennisdeling nog beter te kunnen faciliteren: de Innovatiecafés.
Over de Innovatiecafés
Samen met Jon Heemsbergen en Terry Brochard van Art- Up, Dave Damen van Cultuurplatform Woerden, Bea Nederhoff van Cultuur aan de Slinger en Bo Hendriksen van Uit in Zeist organiseerden we in september drie Innovatiecafés in de provincie Utrecht. In Houten, Woerden en Zeist gingen we aan de hand van een centraal thema het gesprek aan met elkaar. Op de eerste plaats om kennis te delen, maar ook om input te verzamelen voor ons workshop-programma. De illustraties die je terugziet in dit artikel zijn gemaakt tijdens de Innovatiecafés door Tyra van Mossevelde (van Huis van Betekenis). De foto’s zijn gemaakt door Lisanne Lentink.
Woerden
Tijdens het Innovatiecafé in Woerden spraken we met Natasja Heemskerk, Jeroen van Dijk, Jon Heemsbergen en vooral met elkaar over het thema Verjongen en Verruimen. Bekijk hier de illustratie die Tyra van Mossevelde (Huis van Betekenis) maakte tijdens het Innovatiecafé in Woerden.
Publiek mede eigenaar maken van podium of presentatieplek
Jeroen van Dijk van Fonds Cultuurparticipatie vertelde over hoe je als culturele organisatie nieuwe doelgroepen kunt betrekken en bedienen. Moeten we de sleutel vaker uit handen geven? Het publiek mede-eigenaar maken om te verruimen en verjongen? Hierbij vormt de mee-maak-podium-regeling een goede kans om met dit thema aan de slag te gaan.
Verjongen is niet hetzelfde als je richten op jongeren
Verjongen in de doelgroepen is meer dan alleen aanbod creëren voor jongeren. Het is duidelijk dat dit een doelgroep is waar veel kansen liggen. Maar zeker met het oog op de vergrijzing en de steeds groter wordende groep ‘vitale’ ouderen ligt hier ook een potentieel nieuw en jonger publiek.
Hoe ontstaan communities?
Natasja Heemskerk van het Klooster Woerden gaf een prachtig voorbeeld over hoe communities ontstaan. Deze initieer of vorm je niet. Ze ontstaan vanzelf door ruimte te bieden en te faciliteren. Hierbij is het belangrijk dat het initiatief bij de doelgroep zelf blijft. Je moet het niet overnemen. Maar wel blijven aanvullen en ondersteunen. Communities kunnen op hun beurt niet zonder kartrekkers die aanjagen en verbinden.
Verruimen van de definitie van cultuur
Tijdens de presentatie van Jon Heemsbergen van Art-Up kwam een gesprek op gang waarin de definitie van cultuur centraal stond. Wat is cultuur? Het verruimen van de definitie betekent dat cultuur (en daarmee ook het werkveld voor culturele organisaties) steeds groter wordt. Dit biedt kansen om nieuwe publieksgroepen te bereiken, maar zorgt ook voor uitdagingen. In de zaal zag je een tweedeling waarbij sommige al een bredere definitie hanteren en andere meer vasthielden aan de ‘oude’ kaders. Welke definitie je hanteert is van groot belang op de missie die je als organisatie hebt. Welke definitie hanteren gemeenten en fondsen? Komt dit taalgebruik overeen?
Outcome versus Output
Verschillende deelnemers gaven tijdens het innovatiecafé aan dat ze maar beperkt de ruimte voelen om te experimenteren binnen bestaande subsidie-trajecten. Een van de oorzaken hiervan is dat ze bij afwijking van eerder gestelde doelen ook gekort zijn op subsidies. Het verzoek vanuit de zaal was dan ook om meer aandacht voor de mensen achter de projecten te krijgen. Maatwerk en ondersteuning is noodzakelijk. Fondsen gaven op hun beurt ook aan dat de juiste tools en meetmethoden soms ontbreken. Hierbij werden voorbeelden uit Brabant, Amsterdam en Rotterdam aangehaald waar wel al gewerkt wordt met methodes waardoor meer op maatschappelijke en kwalitatieve impact gemeten kan worden. Hier ligt een kans om de kennis vanuit deze praktijkvoorbeelden ook bij de verschillende fondsen en overheden in de provincie Utrecht te verspreiden.
Houten
In Houten spraken we met Guus Pengel, Fleur Esmeijer, Moniek van Daal, Jon Heemsbergen en vooral met elkaar over het thema Verbinden en samenwerken. Bekijk hier de illustratie die Tyra van Mossevelde (Huis van Betekenis) maakte tijdens het Innovatiecafé in Houten.
Hoe kunnen we innovatie verduurzamen?
De cultuursector draait voor een groot deel op incidentele geldstromen. Voor het initiëren en uitvoeren van een nieuw initiatief is met hard werk, de juiste kennis en netwerk financiering bij fondsen te vinden. Maar wanneer deze ontwikkelde programma’s en activiteiten succesvol zijn en verduurzaamd kunnen worden door deze binnen het structurele programma te implementeren strand vaak de innovatie. Voor deze stap is vaak geen financiering te vinden en organisaties voelen maar beperkte bewegingsvrijheid om in bestaand aanbod te snijden om nieuwe ontwikkelingen voorrang te verlenen. Dit wordt als een belemmering ervaren om duurzaam te innoveren. In de ontwerpfase van een innovatief plan kunnen we al nadenken over het integreren en verduurzamen binnen de organisatie.
Samenwerken is als daten
Zowel Moniek van Daal als Fleur Esmeijer vertellen over de bijzondere ontdekkingsreis die zij bij de realisatie van hun projecten hebben gemaakt. Werken aan integrale samenwerkingsverbanden vergt een lange adem. Investeren in het opbouwen en onderhouden van de “relatie” is noodzakelijk voordat er vruchten geplukt kunnen worden. Het is maatwerk. Hierbij helpt het als je in elkaars fysieke nabijheid verkeert. Overheden kunnen een faciliterende rol vervullen om interactie en ontmoeting te stimuleren. Maar succesvol samenwerken kan alleen vanuit intrinsieke motivatie, noodzakelijkheid en ambities/behoeftes die complementair zijn aan elkaar. Net als bij het opbouwen van een relatie tussen individuen is het bij samenwerken belangrijk om je eigen aannames te blijven onderzoeken, je grenzen aan te geven en constant met elkaar in gesprek te blijven. Zo ontwikkel je een gezamenlijk perspectief. Het proces is hierbij het doel.
Impact en omdenken
Guus Pengel deelt ervaringen over zijn werkzaamheden als regiocoördinator bij het VSB fonds. Hij vertelt over de kanteling die binnen het fonds gaande is en het proces waarbij zij met meer maatwerk het initiatief centraal zetten en impact meetbaar maken. Hierbij richt het fonds zich steeds meer op de inzet van cultuur als middel met betrekking tot maatschappelijke vraagstukken ook culturele innovatie staat hierbij hoog op de agenda. Een veranderende samenleving vraagt ook flexibiliteit van fondsen en overheden.
Te sociaal voor cultuur te cultureel voor sociaal domein?!
Nieuwe ideeën laten zich lastig in een hokjes plaatsen. Bestaande beleidskaders van overheden en fondsen vragen hierbij van initiatieven om “een hokje te kiezen”. Deze verkokering werkt voor veel integrale samenwerkingen en innovatieve initiatieven belemmerend. Integraal werken verlangt ook van de ‘systeemwereld’ dat zij ook buiten hun “hokjes-structuur” durven denken en het initiatief centraal stellen. Tegelijkertijd dient ook binnen fondsen en overheden een klimaat gecreëerd worden waarin initiatief nemen op dit vlak aangemoedigd wordt.
Blijf bij je eigen verhaal
In een vogelvlucht neemt René van Engelenburg ons mee door de portfolio van Dropstuff media waarmee hij op het snijvlak van mediawijsheid, VR, volkscultuur en hi-culture tal van unieke projecten voor de meest uiteenlopende doelgroepen heeft gerealiseerd. Het verbinden van de fysieke en digitale leefwereld is geen doel op zich maar dient als middel om een artistieke visie uit te dragen en een verhaal te vertellen. Bij de ontwikkeling van nieuwe projecten zetten zij dan ook standaard hun beoogde publiek centraal.
Digitaliseren kun je niet alleen
Om als culturele organisatie ook digitale programma-onderdelen en technologische toepassingen te ontwikkelen is een gedegen plan noodzakelijk. Dit vraagt expertise en structurele investering in tijd en geld. Hoewel er grote kansen liggen in de ontwikkeling van nieuwe verdienmodellen en potentieel publieksbereik moet ook de belasting voor bestaande organisatie niet onderschat worden. Het zoeken van partnerschappen is essentieel. Door ideeën te delen en allianties aan te gaan ontstaat het draagvlak en de slagkracht waarmee technologische vergezichten haalbaar worden. Digitaliseren en technologische toepassingen zoals VR en AR moet geen doel op zich zijn. De vraag hoe digitalisering je missie als culturele organisatie kan helpen realiseren is daarbij erg belangrijk.
Zeist
Tijdens het Innovatiecafé in Zeist spraken we met Monique Dirven, Tanja Zuijderwijk, René van Engelenburg en vooral met elkaar. Het thema Vernieuwen en digitaliseren stond centraal. Bekijk hier de illustratie die Tyra van Mossevelde (Huis van Betekenis) maakte tijdens het Innovatiecafé in Zeist.
Monique Dirven vertelt over haar ervaringen en de uitdagingen waar ILFU voor stond bij de realisatie van hun digitale membership platform waarop journalistiek, schrijvers en publiek elkaar ontmoeten. Om als organisator van een internationaal literatuurfestival de transitie te maken naar een festival en een online platform waarom het hele jaar door unieke content ontwikkeld en verspreid wordt is een hoop doorzettingsvermogen noodzakelijk. Dit zijn totaal verschillende productielijnen die ook het nodige vragen van de inrichting van je organisatie en workflow van de betrokkenen. Inmiddels is het platform online en zijn de eerste duizend betalende leden aan boord. Transitie geslaagd! Voor de vervolgstappen heeft ILFU succesvol financiering binnengehaald bij Cultuurloket DigitALL.
Digitalisering transformeert organisaties
Kickstart cultuurfonds is nu Cultuurloket DigitALL
Programma manager Tanja Zuijderwijk deelt in haar presentatie inzichten over de totstandkoming van de Cultuurloket DigitALL en wat voor initiatieven en samenwerkingen er vanuit dit fonds allemaal ondersteunt worden. Aangevuld met het pleidooi om als initiatief goed om je heen te kijken. Doe onderzoek naar wat er door andere organisaties al voor kennis is opgedaan en wat voor trajecten er reeds lopen. Hier liggen kansen en dit voorkomt dat je het wiel opnieuw probeert uit te vinden. Ook voor innovaties in de provincie Utrecht zijn er bij Cultuurloket DigitALL mogelijkheden om aan te vragen.
De deelnemers
Van vertegenwoordigers van overheden, fondsen, grotere culturele organisaties, regionale initiatieven en individuele makers tot creatieve start-ups. Tijdens de Innovatiecafés kwamen veel verschillende perspectieven samen. En juist de interactie vanuit deze verschillende perspectieven zorgde voor hele waardevolle gesprekken. De bijeenkomsten werden goed bezocht met in Woerden 60 deelnemers, Houten 45 deelnemers en in Zeist 25 deelnemers.
Om te onderzoeken hoe bestaande beleidskaders van overheden en fondsen binnen het culturele domein zich verhouden tot de praktijk en zicht te krijgen op in welke delen van de culturele sector de deelnemers van de innovatiecafés actief zijn, hebben we hen gevraagd om bij hun aanmelding aan te geven op welke gebieden zij actief zijn. 55% gaf aan actief te zijn bij cultuurparticipatie, 47% bij festivals, evenementen en podia, 40% bij cultuureducatie, 30% bij talentontwikkeling, 25% bij ruimte voor makers en 25% bij cultureel erfgoed. Hierbij gaf 80% van de deelnemers aan op meer dan twee kaders actief te zijn.
Uit de verschillende polls die we hebben uitgezet rondom de drempels die mensen ervaren bij het opstarten van nieuwe innovatieve concepten kwam naar voren dat meer ondersteuning bij planvorming gewenst is. Ook gebrek aan tijd en gelijkgestemde werden als drempel genoemd. Hieronder zie je de resultaten op de vraag “Waar heb jij hulp bij nodig?”
32% wil hulp bij het uitwerken van een idee tot een goed projectvoorstel
30% wil contact met gelijkgestemden om mee samen te werken
22% wil innovatieve vaardigheden leren om zelf aan de slag te kunnen
16% wil meer inhoudelijke verdieping op thema’s (zoals publieksontwikkeling)
Wat heeft CIPU hiervan geleerd?
De Innovatiecafés zijn ontwikkeld door Casper Broekaart, innovatiemakelaar bij CIPU. De spreuk ‘practice what you preach’ is hierop goed van toepassing, geeft hij aan. “De ontwikkeling van de innovatiecafés is ook voor CIPU als organisatie een innovatie-traject geweest. Het concept is van de tekentafel naar de praktijk gebracht. Het belangrijkste doel was om een werkvorm te bouwen waarbij in samenwerking tussen lokale, regionale, provinciale en landelijke partners een inhoudelijk programma gemaakt werd rondom actuele thema’s. Daarmee stimuleren we netwerkvorming en kennisdeling. De positieve reacties die we hebben ontvangen van zowel samenwerkingspartners als deelnemers uit alle hoeken van de sector toont aan dat we op het juiste spoor zitten.”
CIPU organiseerde in één maand drie innovatiecafés en bleef tussendoor evalueren en het programma doorontwikkelen. Af en toe was het nog even zoeken naar de juiste balans tussen zenden en ontvangen. “Het programma was vol. Het liefst had je soms net iets meer ruimte om verdiepend verder in gesprek te gaan. Mensen waren na de Innovatiecafés nog niet uitgepraat. De reacties die we terugkregen waren ook hoopvol: er zijn veel nieuwe zaadjes geplant waar ook weer nieuwe initiatieven uit kunnen groeien.”
Tijdens alledrie de innovatiecafés ontstonden waardevolle gesprekken en ontmoetingen. We brachten de héle keten samen om in gesprek te gaan: overheden, fondsen, het werkveld en individuele makers. “Stimuleren van interactie, visievorming en kennisdeling op voet van gelijkwaardigheid is van onschatbare waarde”. Uit de verschillende polls die zijn uitgezet en de informele gesprekken die we hebben gevoerd is opgehaald dat er behoefte is aan interactie en contact-momenten. Dit geeft ons de verificatie die we zochten en de juiste input om onze ontwerp-workshops in te richten.
Wat nemen we mee?
We gaan door met onze innovatiecafés en zetten deze voort als een doorlopende programmalijn. Verwacht ons volgende Innovatiecafé in het voorjaar van 2023
Door de opgehaalde input hebben we nu goed zicht op hoe we onze ontwerp-workshops gaan organiseren
Door naar initiatieven in de regio toe te bewegen hebben we veel aanmeldingen gekregen voor onze ontwerp-workshops dit najaar
50% kwam uit Woerden, Houten of Zeist
25% kwam uit de stad Utrecht
20% kwam uit de provincie Utrecht
5% kwam uit een andere provincie
Innovatiemakelaar Casper Broekaart en Chef de bureau Maarten Stockschen vormen samen het bureau van CIPU.
Over CIPU
De innovatiecafés zijn onderdeel van een keten van programma-onderdelen waarmee we innovatie binnen de culturele sector aanjagen. CIPU ondersteunt innovatieve ideeën om de culturele sector toekomstbestendig te maken. We bieden een netwerk, coaching en financiering aan culturele en creatieve organisaties met lef! Lees hier meer over ons. Heb je een goed idee en wil je sparren of in contact komen? Stuur dan een mail naar innovatiemakelaar@cultuurinnovatiefonds.nl.